Wrażenie
Odbiór energii ze środowiska i jej wstępne kodowanie w układzie nerwowym
Percepcja
proces interpretowania i rozumienia informacji czuciowej
Źródła percepcji
Informacja wstępująca - przetwarzanie danych jest sterowane przez bodziecInformacja zstępująca - przetwarzanie danych jest sterowane przez nabytą wiedzę
Fazy spostrzegania
rejestracja sensorycznarozpoznanie znaczeniaocena emocjonalnaocena znaczenia metafizycznego
Cechy czucia
jakość (charakter)intensywnośćczas trwania
Prawo Webera-Fechnera
Wielkość reakcji układu biologicznego jest proporcjonalna do logarytmu bodźca
Zasada Stevensa
zaproponował wzór zawierający dodatkowy parametr alfa o wartości charakterystycznej dla każdego danego rodzaju bodźca.aból > aciśnienie > adźwięk > aświatło
kontrast następczy
przy jedzeniu po słodkim cukierku kwaśnego jabłka, występuje wrażenie, że jest ono kwaśniejsze niż w rzeczywistości
kontrast współczesny
podczas patrzenia na szary obiekt umieszczony na czarnym tle, występuje wrażenie, że jest on jaśniejszy niż gdyby był umieszczony na tle białym
Próg pobudliwości (próg podniety)
najmniejsza (minimalna) odczuwalna intensywność bodźca
Próg różnicy
najmniejsza (minimalna) odczuwalna zmiana intensywności bodźca
Szczyt odpowiedzi (odpowiedź maksymalna)
intensywność bodźca, przy której dalsze zwiększanie natężenia działającego bodźca nie spowoduje zwiększenia wywołanego odczucie
Rozpiętość (zakres) wrażliwości
zakres pomiędzy najsłabszym a najmocniejszym odczuwalnym natężeniem bodźca
Adaptacja
proces stępienia lub nawet całkowitego zaniku wrażliwości na działające bodźce
Pole recepcyjne
obszar na którym znajdują się receptory pobudzające dany neuron czuciowy
Rekrutacja
wzrost liczby uczynnionych receptorów ze wzrostem siły bodźca.
Co wpływa na ostrość czucia?
powierzchnia pól recepcyjnych i hamowanie oboczne
W centrum działanie bodźca jest ... a w obwodowej część pola recepcyjnego jest ...
depolaryzacja ... hiperpolaryzacja
Receptory
wyspecjalizowane strukturalnie zakończnenia nerwowe zdolne do reagowania na specyficzne bodźcestrukturalnie niespecyficzne(nagie)tzw wolne zakończenia zdolne do reagowanie na różne rodzaje bodźców
Typy receptorów ze względu na źródło bodźca
eksteroreceptory interoreceptory proprioreceptory
Typy receptorów ze względu na typ bodźca
mechanoreceptory chemoreceptory fotoreceptory nocyceptory termoreceptory
Eksteroreceptory
zlokalizowane w skórze, informacje o środowisku
Telereceptory
pobudzane z pewnej odległości
Kontaktoreceptory
w bezpośrednim kontakcie z bodźcem
Receptory czucia głębokiego
InteroreceptoryProprioreceptory
Interoreceptory
receptory reagujące na zmiany wewnętrznego środowiska organizmu; położone w ścianach narządów wewnętrznych,np. w sercu, naczyniach krwionośnych
Proprioreceptory
zlokalizowane w mięśniach, ścięgnach, stawach i trzewiach, informacje o położeniu ciała i stanie narządów wewnętrznych
Kinestezja
zmysł pozycji oraz ruchu kończyn oraz zmysł wysiłku, siły i ciężaru: - receptory w skórze- proprioreceptory- wejścia zstępujące w wyższych piętrach układu nerwowego
Receptory fazowe
(szybko adaptujące się)długotrwały bodziec wywołuje potencjał generujący, który szybko wygasa np. receptory skórne - ciałka blaszkowate, receptory koszyczkowe mieszków włosowych
Receptory toniczne
(wolno adaptujące się)potencjał czynnościowy jest generowany, mimo pewnego spadku częstotliwości, przez cały czas trwania bodźca np. propioreceptory
Mechanoreceptory skórne
(wrażliwe na odkształcenie skóry)szybkoadaptujące i wolnoadaptujące
Mechanoreceptory skórne szybkoadaptujące
ciałka Paciniegozakończenia Krausegociałka Meissnera,
Mechanoreceptory skórne wolnoadaptujące
ciałka (tarczki)Merkela zakończenia Ruffiniego
Ciałka dotykowe (Meissnera)
- zakończenia grubych włókien mielinowych, otoczonych torebką zawierającą włókienka nerwowe- tworzą stosunkowo duże pola recepcyjne- odpowiadają za rozpoznanie orientacyjnego kształtu przedmiotów i dostosowanie siły ucisku koniecznej do jego utrzymania,- wykrywają wibracje o niskiej częstotliwości- adaptują się dość szybko (pojedyncze sekundy)- występują licznie w opuszkach palców i na wargach
Tarczki Merkela
składają się z drobnych tarczek utkanych z siateczki łącznotkankowej i połączonych z grubym włóknem zmielinizowanym- adaptują się wolno- odbierają bodźce dotykowe, zwłaszcza szybko działające, o zmiennej sile działania, informują o kontakcie przedmiotu ze skórą, mają małe pola recepcyjne, co pozwala na dotykowe rozpoznanie szczegółów przedmiotów- występują głównie w opuszkach palców
Receptory koszyczkowe mieszków włosowych
- stanowią zakończenia cienkich włókien mielinowych wokół mieszków włosowych- wykrywają ruchy włosa, a także bodźce o małej intensywności
Ciałka zmysłowe Ruffiniego
- stanowią kłębki nieosłoniętych włókien nerwowych- odbierają długotrwały i silny ucisk, a także rozciąganie- zlokalizowane w głębokich warstwach skóry- adaptują się wolno
ciałka Paciniego
- składają się z bezmielinowego zakończenia włókna nerwowego, otoczonego licznymi blaszkami łącznotkankowymi- adaptują się błyskawicznie (ułamki sekundy)- nie sygnalizują siły ucisku, ale zmianę ucisku, co umożliwia posługiwaniesię narzędziami- bodźcem adekwatnym jest szybkozmienny ucisk (wibracja)- umożliwiają dokładną ocenę struktury powierzchownej przedmiotu (np. szorstkość) przy przesuwaniu palcem po analizowanej powierzchni
Drogi czuciowe I neuron
ciała neuronów I rzędu znajdują się w zwojach rdzeniowych w korzeniach grzbietowych nerwu rdzeniowego
Drogi czuciowe II neuron
znajdują się w rdzeniu kręgowym lub rdzeniu przedłużonym
Drogi czuciowe III neuron
znajdują się we wzgórzu
Podział układu czuciowego
Układ epikrytycznyUkład protopatyczny
Układ epikrytyczny
- odczuwanie dotyku z dokładną lokalizacją, czucie położenie, wibracji- duże zmielinizowane włókna Abeta i Adelta- przewodzenie przez sznury tylne- przetwarzanie w pierwotnej drodze czuciowej
Układ protopatyczny
- odczuwanie dotyku ze słabym umiejscowieniem, czucie bólu, temparatury- małe niezmielizowane włókna C- przewodzenie przez drogi rdzeniowo-wzgórzowe- przetwarzane we wzgórzu i układzie siatkowatym pnia mózgowia
Droga rdzeniowo opuszkowa sznurów tylnych
przewodzenie czucia epikrytycznego
Przewodzenie czucia epikrytycznego - neurony pierwszorzędowe
komórki dwubiegunowe w zwojach rdzeniowych, których aksony wchodzą do rdzenia kręgowego przez korzenie tylne, następnie biegną do jąder smukłego i klinowatego (z kończyn dolnych pęczek smukły, a z kończyń górnych pęczek klinowaty
Przewodzenie czucia epikrytycznego - neurony drugorzędowe
leżą w jądrach, smukłym, klinowatym i klinowatym dodatkowym, ich aksony jak włókna łukowate wewnętrzne krzyżują się, a następnie tworzą wstęgę przyśrodkową, która dochodzi do jądra brzusznego tylno-bocznego wzgórza (VPL)
Przewodzenie czucia epikrytycznego - neurony trzeciorzędowe
leżą we wzgórzu
Przewodzenie czucia epikrytycznego - neurony czwartorzędowe
biegną do pierwotnej kory czuciowej
Przewodzenie czucia protopatycznego - neurony pierwszorzędowe
komórki dwubiegunowe w zwojach rdzeniowych, aksony typu C, wchodzą do rdzenia kręgowego przez korzenie tylne, a następnie biegną kilka segmentów w bocznej części sznurów tylnych i dochodzą do istoty szarej w rogu tylnym
Przewodzenie czucia protopatycznego - neurony drugorzędowe
leżą w istocie szarej rogów tylnych, ich aksony krzyżują się i następnie tworzą:drogę rdzeniowo-wzgórzową przednią
Przewodzenie czucia protopatycznego - neurony trzeciorzędowe
wzgórze (jądro tylno-przyśrodkowe) i twór siatkowaty pnia mózgu
Droga rdzeniowo-wzgórzowa przednia
wolne przewodzenie bólu, dotyku, temperatury gł. ciepła
Wolne zakończenia nerwowe
reagują na bodźce, które nie powodują potencjalnych zaburzeń homeostazy (innocuous stimuli): ucisk mechaniczny, lokalne zmiany biochemiczne, zmianę temperaturynocyceptory
Nocyceptory
reagują na bodźce potencjalnie szkodliwe (mechaniczne, termiczne, chemiczne, fizyczne), czego wyrazem jest odczucie bólu, swędzenia, gorąca, pieczeniawystępują niemal we wszystkich tkankach
Aktywacja włókien Aδ
jest źródłem bólu początkowego
Aktywacja włókien C
daje wrażenie bólu przewlekłego
Nocyreceptory - drogi swoiste (włókna Aδ)
I neuron - zwój rdzeniowyII neuron - rdzeń kręgowy: rogi tylneIII neuron - wzgórze: jądro brzuszne tylno-boczne jądro tylno-przyśrodkoweIV neuron - kora czuciowa: pierwszorzędowa - zakręt zaśrodkowyKolejne neurony uczestniczące w percepcji bodźca : - kora drugorzędowa,- wieczko czołowo-ciemieniowe, - kora wyspy
Nocyreceptory - drogi nieswoiste (włókna C)
I neuron - zwój rdzeniowyII neuron - rdzeń kręgowy: rogi tylne III neuron - twór siatkowaty - wzgórze: gł. jądro tylno-przyśrodkoweKolejne neurony - projekcje do różnych obszarów kory czuciowej
Bodźce nieszkodliwe
do przedniej części prawej kory wyspy i do koryokołooczodołowej
Bodźce szkodliwe
do kory obręczy i do tylnej części kory wyspy
droga rdzeniowosiatkowato-wzgórzowa
wywołuje uczucie rozlanego bólu i wyzwala ogólne pobudzenie
droga siatkowato-śródmozgowiowa
komponenta emocjonalna bólu
droga rdzeniowo-podzwgórzowa
aktywacja endokrynnej i krążeniowej komponenty bólu
Hamowanie czucia bólu
Bramka rdzeniowa: między I a II neuronem czuciowym Bramka wzgórzowa: między II a III neuronem czuciowym
Pobudzenie interneuronów istoty galaretowatej rogów tylnych rdzenia prowadzi do
zahamowania presynaptycznego włókien czuciowych stanowiących wypustki I neuronu czuciowego.
Ośrodki centralne, za pośrednictwem dróg zstępujących modulują
działanie bramki kontrolnej
Termoreceptory
wolne zakończenia nerwowe z przewagą kanałów jonowych o właściwościach receptorowych, reagujących na wzrost temperatury(receptory ciepła)(niezmielinizowane) lub oziębienie (receptory zimna)(zmielinizowane)
Odbiór informacji o temperaturze
Za odbiór (czucie) temperatury odpowiadają nagie zakończenia nerwowe, w których znajdują się kanały jonowe TRP
Termoreceptor ciepła
bodziec progowy - wzrost temp. 0,0001C/sadaptacja - wolnawłókna - typu C
Termoreceptor zimna
bodziec progowy - spadek temp. 0,0004C/sadaptacja - wolnawłókna - Ad
Obszary mózgu aktywowane przez informację o zmianach temperatury ciała
kora wyspy, przedni obszar kory obręczy, kora okołooczodołowa, podwzgórze
paradoksalne czucie zimna
chwilowe odhamowanie na poziomie rdzeniowym lub wzgórzowym włókien przewodzących czucie zimna przez silne pobudzenie włókien przewodzących czucie ciepła
Percepcja bólu zależy od temperatury :
A. sumowanie pobudzeń w neuronach rdzeniowych wywołanych różnymi bodźcami;B. odhamowania dróg bólowychprzez zahamowanie tonicznejhamującej aktywności włókien przewodzących czucie zimna przez włókna przewodzące czucie ciepła.C. koncepcja statystyczna oparta na sposobie odkodowywania informacji (wyodrębniania sygnałów termicznych i nocyceptywnych) z szumu potencjałów czynnościowych ciągle docierających do neuronów wzgórzowych
Nocycepcję mogą aktywować:
histamina i kininy (ból, swędzenie)kapsaicyna (pieczenie, gorąco)substancja P (ból)
Jeśli się nie uczysz - zabijasz neurony
- połączenia nerwowe nieaktywne zanikają,- część projekcji nerwowych ma charakter troficzny- → degeneracja i apoptoza niepobudzanych neuronów
Percepcja wymaga obecności
• receptorów czuciowych,• wstępujących dróg bólowych, • centralnych ośrodków analizujących, • obecności neuroprzekaźników• wzorców odniesienia (szlaków pamięciowych)
Receptory skórne reagujące na ból (nocyceptory)
7 tyg. ciąży - wargi 11-12 tyg. - dłonie, stopy20 tyg. - rozpowszechnione na skórze
Receptory skórne reagujące na dotyk
8 tyg. - policzek
Receptory wrażliwe na gorąco, zimno, ucisk
17 tyg.
Wstępujące drogi bólowe
16 tyg. (drogi wzgórzowo-korowe)
Ośrodkowe reakcje na ból obejmujące neurony podkorowe i korowe wraz z połączeniami nerwowymi
< 20 (15*) tyg.
Kolejność rozpoczęcia funkcjonowania narządów zmysłów
1) Dotyk2) Ból3) Równowaga 4) Węch5) Smak6) Słuch7) Wzrok
Nadmiar bodźców bólowych
powoduje :Zaburzenie rytmiki i sekwencji rozwoju osobniczego co powoduje : Nieprawidłowy czas zastępowania wczesnych wzorców motorycznych i percepcyjnych wzorcami bardziej dojrzałymi co powoduje Zaburzenia integracji sensorycznej
od 4-5 miesiąca ciąży
wyraźna reakcja na bodźce słuchowe
od 6 miesiąca ciąży
ruchy w odpowiedzi na krzyk, głośną muzykę
Zjawisko intersensoryczności
- rozwój poszczególnych narządów zmysłów jest wzajemnie od siebie zależny- zbyt silna lub przeciwnie - niewystarczająca stymulacja w zakresie działania jednego zmysłu może przyczyniać się do zaburzenia funkcjonowania innych zmysłów
synestezja
brak wykształconej integracji sensorycznej